Polska i inne kraje UE. Przykłady dobrej praktyki

Zanim zostaną przedstawione przykłady dobrej praktyki, trzeba stwierdzić, że członkostwo Polski w Unii Europejskiej znacznie poprawiło sytuację osób niepełnosprawnych w naszym kraju. Nastąpiła poprawa dostępności infrastruktury, edukacji i rynku pracy. Należy jednak zaznaczyć, że Polacy z niepełnosprawnością i ich rodziny nadal borykają się ze skutkami braku kompleksowego i efektywnego systemu wsparcia. Brakuje spójności działań, pomiędzy instytucjami powołanymi dla osób z niepełnosprawnością, co powoduje brak ciągłości pomocy. Sytuację utrudnia brak przepływu informacji między instytucjami, zajmującymi się wsparciem konkretnych grup.¹⁰

Działania z zakresu orzecznictwa i ochrony zdrowia zostały oddzielone od sfery pomocowej. Sferę pomocową oddzielono, z kolei od aktywizacyjnej i zawodowej. Nie powstają programy, dotyczące edukacji zawodowej i ustawicznej oraz zatrudniania osób z niepełnosprawnością. Tym bardziej cenne są praktyki firm, decydujących się na zatrudnienie pracowników niepełnosprawnych. Zwłaszcza, że poradnictwo psychologiczno-pedagogiczne nie realizuje działań na rzecz tych osób w sposób systematyczny, z wyłączeniem nauki szkolnej. A przecież działań z tego zakresu potrzebują również osoby dorosłe. W oparciu o dostępne badania można stwierdzić, że wsparcie świadczone dzieciom z niepełnosprawnością i ich rodzinom na etapie nauki szkolnej lub uniwersyteckiej, choć niełatwe do uzyskania, jest w Polsce znacznie bardziej oczywiste, niż wsparcie dla dorosłych osób z niepełnosprawnością, które nierzadko stają się bezsilne wobec wspomnianej biurokracji i skomplikowanych przepisów. Taka sytuacja w wielu przypadkach naraża na społeczne wykluczenie i niszczy efekty wieloletniego, żmudnego procesu rehabilitacji.

Prawo w Polsce zawiera szereg zapisów, odnoszących się do zatrudnienia osób niepełnosprawnych na rynku pracy. Tym samym Kodeks pracy całkowicie włącza prawo Unii Europejskiej, dotyczące zakazu dyskryminacji pracowników niepełnosprawnych do krajowego porządku prawnego. Zatem wszyscy pracownicy mają prawo do równego traktowania. Dotyczy to takich obszarów, jak: nawiązywanie i rozwiązywanie stosunku pracy, warunki zatrudnienia/pracy, awansu czy dostępu do szkoleń podnoszących kwalifikacje. Pracownikom, wobec których pracodawca złamał zasadę niedyskryminacji (równego traktowania), przysługuje prawo do odszkodowania od pracodawców.

Poszczególne kraje Unii Europejskiej różnie wspierają zatrudnienie osób niepełnosprawnych. W Niemczech wsparcie dla osób niepełnosprawnych na rynku pracy finansuje Federalna Agencja Pracy. Dodatkowe źródło pomocy stanowią także instytucje ubezpieczeniowe, placówki rehabilitacyjne, agencje integracji i pomoc społeczna. Osoba niepełnosprawna w Niemczech przez dwa lata może liczyć na wsparcie w postaci szkoleń przygotowujących do podjęcia pracy. Jeśli dana osoba objęta jest programem zatrudnienia wspomaganego, wówczas przez okres trzech lat korzysta z osobistego trenera pracy. Zatrudnienie wspomagane skierowane jest do ludzi młodych, którzy nie są w stanie ukończyć przygotowania zawodowego w normalnym trybie, ale są uznane za osoby zdolne do pracy w warunkach chronionych.

Niepełnosprawni mają prawnie zapewniony preferencyjny dostęp do ofert pracy, specjalne ulgi podatkowe oraz elastyczny czas pracy. Mogą także łączyć pobieranie renty i zasiłków z pracą w niepełnym wymiarze czasu. Na ten aspekt warto zwrócić szczególną uwagę.

W Wielkiej Brytanii programy wspierania zatrudnienia niepełnosprawnych są rozproszone i realizowane przez wiele instytucji rządowych i organizacji pozarządowych. Zatrudnianie i zwalnianie pracowników niepełnosprawnych podlega takim samym zasadom, jak pozostałych pracowników, choć z zachowaniem prawa antydyskryminacyjnego. Rządowym programem skierowanym do osób niepełnosprawnych jest „Work Choice” – w jego ramach oferowane jest wsparcie szkoleniowe, mentorskie i coachingowe. W ramach tego programu beneficjent otrzymuje pomoc w poszukiwaniu pracy (do pół roku), pomoc w aklimatyzacji u nowego pracodawcy i utrzymaniu pracy (do 2 lat) oraz bezterminowe wsparcie doradcze w samodzielnym utrzymaniu pracy. Warunkiem udziału w tym programie jest m.in. zdolność do pracy minimum w wymiarze 16 godzin tygodniowo. Ze wsparcia „Work Choice” korzystać można także, jeśli jest się samozatrudnionym.

We Francji, podobnie jak m.in. w Polsce i Niemczech, obowiązuje system kwotowy – czyli obowiązek zatrudniania osób niepełnosprawnych w określonej proporcji do ogólnej liczby zatrudnionych. (…) Z kolei francuski katalog zachęt do podjęcia pracy dla niepełnoprawnych zawiera m.in. transport do miejsca pracy, pomoc w zaopatrzeniu w niezbędne pomoce rehabilitacyjne, osobistą asystę w miejscu pracy oraz preferencyjny dostęp do ofert pracy od instytucji publicznych. Niepełnosprawny Francuz może także łączyć pobieranie renty z pracą w niepełnym wymiarze godzin.

Przykłady tych rozwiązań potwierdzają, że mimo dobrych zmian wiele jest jeszcze do zrobienia w polskim systemie, w którym wciąż niepełnosprawny pracownik, potrzebujący wsparcia, postrzegany jest jako roszczeniowy i problematyczny. Zwłaszcza, że wsparcie nadal jest często utożsamiane z obecnością asystenta w pracy.

10. Por. Gąciarz(op.cit.)
11. Za: http://lybacka.pl/wp-content/uploads/2018/12/Niepe%C5%82nosprawny-w-UE.pdf (Stan z dnia 05.05.2020).
12. W: https://serwisy.gazetaprawna.pl/praca-i-kariera/artykuly/808559,jak-kraje-ue-wspieraja-zatrudnianie-osob-niepelnosprawnych.html
13. W: https://serwisy.gazetaprawna.pl/praca-i-kariera/artykuly/808559,jak-kraje-ue-wspieraja-zatrudnianie-osob-niepelnosprawnych.html