Z uwagi na postępujący proces starzenia się społeczeństwa stwierdza się coraz częstsze występowanie chorób neurodegeneracyjnych takich jak choroba Alzheimera czy też choroba Parkinsona. Przebieg chorób neurodegeneracyjnych charakteryzuje postępujący proces degeneracji komórek nerwowych, co może skutkować obniżeniem sprawności ruchowej lub umysłowej prowadzącym do niepełnosprawności. Ze względu na patogenezę chorób neurodegeneracyjnych przypuszcza się, że sposób żywienia oraz skład jakościowy diety może mieć znaczący wpływ na przebieg schorzenia. Wśród czynników żywieniowych istotnych z punktu widzenia chorób neurodegeneracyjnych wyróżnia się:
- Przeciwzapalne działanie niektórych składników pożywienia
- Kaloryczność diety i kontrola masy ciała
- Podaż witamin z grupy B
- Prawidłowy skład mikroflory jelitowej
STAN ZAPALNY
W literaturze naukowej zwraca się uwagę na fakt, że niektóre składniki pożywienia mogą spowalniać postęp choroby poprzez zwalczanie stanu zapalnego, który towarzyszy procesowi degeneracji neuronów. Rolą składników odżywczych może być ochrona delikatnej struktury tkanki nerwowej przed szkodliwym działaniem stresu oksydacyjnego i stanu zapalnego. Do czynników o działaniu przeciwzapalnym zalicza się głównie nienasycone kwasy tłuszczowe. W diecie człowieka pochodzą one głownie z nierafinowanych olejów roślinnych oraz ryb i nasion. Wysokie spożycie nasyconych tłuszczów z produktów zwierzęcych wskazywane jest w literaturze jako zwiększające ryzyko chorób otępiennych. Obecność w jadłospisie nienasyconych kwasów tłuszczowych pochodzących z olejów roślinnych, ryb oraz nasion może również wpływać korzystnie na profil lipidowy i zapobiegać zmianom miażdżycowym prowadzącym do uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego.
WITAMINY Z GRUPY B
Dieta może mieć również znaczenie w kontekście wpływu na plastyczność neuronów. Pomimo, że tkanka nerwowa wykazuje słabą zdolność do regeneracji zjawisko plastyczności mózgu pozwala w pewien sposób zachować funkcje układu nerwowego oraz adaptować do zmieniającego się środowiska. Bardzo ważne dla procesu reorganizacji jest odpowiednia podaż witamin z grupy B, szczególnie witaminy B12, kwasu foliowego oraz tiaminy. Wykazano również, że zmniejszone stężenie witaminy B12 oraz kwasu foliowego i towarzyszące temu zjawisku podwyższone stężenie homocysteiny może wpływać na progresję otępienia naczyniopochodnego jak również otępienia w chorobie Alzheimera.
MASA CIAŁA
W chorobach neurozwyrodnieniowych istotne znaczenie ma również fakt, że choroby dietozależne takie jak cukrzyca typu II czy otyłość, które mogą przyczyniać się do nasilenia stanu zapalnego i neurodegeneracji. Tkanka tłuszczowa ma wpływ na gospodarkę hormonalną, a jej nadmierna ilość nasila stan zapalny. W wyniku procesu starzenia, u osób starszych zachodzi zjawisko stopniowej utraty beztłuszczowej tkanki, która zastępowana jest tkanką tłuszczową często bez znaczących zmian w masie ciała. Otyłość u osób starszych jest więc dodatkowo obarczona większym ryzykiem nasilenia procesu zapalnego i stopniowego pogarszania się funkcji układu nerwowego i odpornościowego. Insulinooporność towarzysząca cukrzycy typu 2 może dodatkowo zaburzać funkcje kognitywne.
Masa ciała może mieć również znaczenie w przypadku występowania niedożywienia. Choroba Parkinsona ze względu na towarzyszące jej objawy może być przyczyną nasilenia ryzyka niedożywienia u osób starszych. Niedożywienie może bezpośrednio przekładać się na pogorszenie funkcjonowania poznawczego i progresję choroby.
MIKROFLORA JELITOWA
Obecnie przypuszcza się, że wpływ na funkcje układu nerwowego mogą mieć również bakterie zasiedlające naturalnie jelito grube. Rodzaj bakterii zależy między innymi od składu i jakości diety. Duża ilość przetworzonych produktów, nasyconych kwasów tłuszczowych oraz brak błonnika pokarmowego mogą niekorzystnie wpływać na dobre bakterie zasiedlające końcowy odcinek jelita. Zaburzenia w składzie mikroflory jelitowej mogą przyczyniać się do nasilenia stanu zapalnego, ale również powodować problemy z wypróżnianiem i dyskomfort.
Najnowsze badania dotyczące chorób neurodegeneracyjnych dotyczą również badania wpływu ogólnego stanu przewodu pokarmowego na jakość funkcji poznawczych. Część naukowców przypuszcza, że choroba Parkinsona może być spowodowana zaburzeniami w przewodzie pokarmowym co potwierdzono dotychczas jedynie na modelu zwierzęcym.
Korzystne wydaje się być spożywanie produktów poddanych fermentacji mlekowej ze względu na stymulację rozwoju korzystnych gatunków bakterii w końcowym odcinku jelita. Pozytywne działanie fermentowanych produktów takich jak: kefir, jogurt naturalny czy też ogórki kiszone lub kapusta może wpływać pozytywnie poprzez łagodzenie stanu zapalnego, poprawę nastroju, a także wspomaganie funkcji jelit. Zarówno choroba Parkinsona jak i choroba Alzheimera predysponują do występowania zaburzeń w składzie mikroflory jelitowej ze względu na zmiany w jakości i ilości przyjmowanych pokarmów. Wprowadzenie do diety naturalnych produktów poddanych fermentacji może być korzystne dla tej grupy chorych.
Obecnie, najkorzystniejszym
modelem żywienia w profilaktyce i leczeniu chorób neurodegeneracyjnych wydaje
się być dieta śródziemnomorska. Ten rodzaj diety bazuje na produktach
roślinnych, dużej ilości warzyw i produktów zbożowych. Dieta śródziemnomorska
uwzględnia również odpowiednią podaż tłuszczów roślinnych oraz błonnika
pokarmowego. W diecie tej można znaleźć również spore ilości ryb oraz produktów
mlecznych. Uwzględnione w
diecie śródziemnomorskiej czerwone wino zwykle spożywane jest w postaci
rozcieńczonej jednak nie zaleca się spożywania alkoholu w chorobach
neurodegeneracyjnych ze względu na stosowane leczenie oraz możliwość
uzależnienia.
Znaczenie diety w chorobach neurodegeneracyjnych jest często niedoceniane, pomimo że może w znacznym stopniu wpłynąć na jakość życia pacjentów oraz w pewnym stopniu na przebieg choroby.
Autorką artykułu jest Elwira Gliwska – absolwentka dietetyki na Warszawskim Uniwersytecie Medycznym. Jej zainteresowania to żywienie kliniczne oraz neurologia. Obecnie udziela wsparcia w zakresie porad dietetycznych różnym grupom pacjentów oraz prowadzi projekty naukwo-badawcze z zakresu dietetyki. W Fundacji Neuron Plus prowadzi cotygodniowe, prywatne porady livechat dla osób z niepełnosprawnośćią.
Bibliografia
Szczygieł B., i wsp. Rola wybranych składników odżywczych we wspomaganiu leczenia farmakologicznego choroby Alzheimera. Medycyna Wieku Podeszłego 2014, tom 4, nr 1, 7–15
Dochniak M., Ekiert K., Żywienie w prewencji i leczeniu choroby Alzheimera i choroby Parkinsona. Piel. Zdr. Publ. 2015, 5, 2, 199–208
Kossut M Plastyczność mózgu. Neuropedia – Encyklopedia Neuronauki 2014, 1(1):2; wersja 1
Eriksson PS, Perfilieva E, Bjork-Eriksson T, Alborn AM, Nordborg C, Peterson DA, and Gage FH (1998) Neurogenesis in the adult human hippocampus. Nature Medicine; 4(11): 1313-1317.