Psy towarzyszą ludziom od lat. Poza umilaniem czasu, odpowiednio wyszkolone czworonogi mogą stać się nieocenionym wsparciem osoby z niepełnosprawnością. Psi asystenci wspierają zarówno dorosłych jak i dzieci z niepełnosprawnością ruchową czy też zaburzeniami widzenia. Specjalnie wyszkolony asystent może znaleźć również swoje miejsce w rodzinie wychowującej dziecko z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Jedna z angielskich organizacji charytatywnych – Dogs for Disabled, zajmuje się szkoleniem psów na asystentów osób z niepełnosprawnością. Organizacja została założona przez Frances Hay w 1986 roku. Inspiracją dla założycielki organizacji były jej własne zwierzęta, które instynktownie wykazywały chęć pomocy w trudnych sytuacjach.
Organizacja działa prężnie i od momentu rozpoczęcia działalnośći przeszkoliła już tysiące psów. W procesie szkoleniowym najważniejszy jest udział wolontariuszy. Ochotnicy działający w szeregach organizacji zajmują się socjalizacją szczeniąt. Ich zadaniem jest przyzwyczajenie szczeniaka do ruchu ulicznego, nauka przechodzenia przez ulice, przygotowanie do funkcjonowania w zatłoczonych, miejskich obszarach oraz przygotowanie na wszystko, co może napotkać pomagając osobie niepełnosprawnej.
Szkolenie obejmuje codzienne sytuacje, takie jak chodzenie do supermarketów, lokalnych sklepów, podróżowanie autobusami i pociągami oraz odwiedzanie kawiarni i restauracji. Psy są również szkolone do wykonywania czynności takich jak otwieranie lub zamykanie drzwi, wyjmowanie naczyń ze zmywarki czy wciskanie guzika na przejściu dla pieszych. Praca wolontariusza polega również na zapewnianiu psu poczucia bezpieczeństwa, miłości i zabawy, której potrzebują w okresie szczenięcym.
Organizacja charytatywna zajmująca się socjalizacją szczeniąt w Brierley Hill, szkoli psy w wieku od ośmiu tygodni przez około 12 do 16 miesięcy w zależności od tego, jak szybko rozwija się szczeniak. Jak opisuje jedna z wolontariuszek organizacji – to wielka duma szkolić szczeniaka po to, aby później oddać go osobie potrzebującej i zwrócić jej wolność.
Pies asystent pełni nieocenioną rolę – nie tylko pomocnika osoby z niepełnosprawnością w codziennej rzeczywistości, ale także wiernego towarzysza, cieszącego swą obecnością i niosącego pomoc behawioralną oraz emocjonalną. Warto jednak pamiętać, że pies asystent jako czująca żywa istota oprócz obowiązków ma także swoje prawa, które przyszły właściciel i opiekun powinien znać i respektować.
Pies asystujący – przepisy
W Polsce pracę psa asystującego bardzo dokładnie określają przepisy ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób z niepełnosprawnością. Definiują one psa asystującego jako „odpowiednio wyszkolonego i specjalnie oznaczonego psa, w szczególności psa przewodnika osoby niewidomej lub niedowidzącej oraz psa asystenta osoby z niepełnosprawnością ruchową, który ułatwia osobie niepełnosprawnej aktywne uczestnictwo w życiu społecznym”. Ponadto, jego funkcjonowanie określa rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie wydawania certyfikatów potwierdzających status psa asystującego.
Według przepisów prawnych, pies asystujący, towarzyszy osobie z niepełnosprawnością i wykonuje dla niej specjalne zadania – na co dzień mieszka z taką osobą, a od zwykłego, domowego psa różni się tym, że jest specjalnie wyszkolony i potrafi pomóc swojemu opiekunowi w codziennych czynnościach. Jego użyteczność potwierdza certyfikat, wydawany przez uprawniony do tego podmiot, prowadzący szkolenie psów asystujących. Najczęściej są to organizacje, wpisane do prowadzonego przez Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych rejestru podmiotów uprawnionych do wydawania certyfikatów.
Pies asystujący – gdzie możemy z nim wejść?
Zgodnie z art. 20a ust. 3 Ustawy o rehabilitacji, osoba z niepełnosprawnością ma prawo wstępu wraz z psem asystującym (odpowiednio wyszkolonym i specjalnie oznaczonym, w szczególności psem przewodnikiem osoby niewidomej lub niedowidzącej oraz psem asystentem osoby z niepełnosprawnością ruchową):
- do obiektów użyteczności publicznej, w szczególności: budynków i ich otoczenia przeznaczonych na potrzeby administracji publicznej, wymiaru sprawiedliwości, kultury, oświaty, szkolnictwa wyższego, nauki, opieki zdrowotnej, opieki społecznej i socjalnej, obsługi bankowej, handlu, gastronomii, usług, turystyki, sportu, obsługi pasażerów w transporcie kolejowym, drogowym, lotniczym, morskim lub wodnym śródlądowym, świadczenia usług pocztowych lub telekomunikacyjnych oraz innych ogólnodostępnych budynków przeznaczonych do wykonywania podobnych funkcji, w tym także budynków biurowych i socjalnych;
- do parków narodowych i rezerwatów przyrody;
- na plaże i kąpieliska;
- do środków transportu kolejowego, drogowego, lotniczego i wodnego oraz innych środków komunikacji publicznej.
– Powyższe uprawnienia nie zwalniają jednak osoby z niepełnosprawnością z odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez zwierzę – wskazuje dr n. hum. Jacek Bogucki, ekspert Fundacji Neuron Plus i dodaje – Należy też pamiętać, że zgodnie z przepisami, konieczne jest wyposażenie psa asystującego w uprząż z widocznym emblematem „pies asystujący”, posiadanie zaświadczenia o wykonaniu wymaganych szczepień weterynaryjnych oraz certyfikatu potwierdzającego status psa asystującego. Osoba z niepełnosprawnością nie jest natomiast zobowiązana do zakładania psu asystującemu kagańca oraz prowadzenia go na smyczy – zaznacza ekspert Fundacji.
Komu pomaga pies asystujący?
Pies asystujący najczęściej wspiera osoby z niepełnosprawnością w poniższych sytuacjach, występując w roli:
- psa przewodnika osoby niewidomej lub niedowidzącej, dając jej możliwość samodzielnego i bezpiecznego poruszania się bez obawy natrafienia na przeszkodę;
- psa asystenta osoby z niepełnosprawnością ruchową (poruszającej się na wózku), specjalizującego się w podnoszeniu, podawaniu, otwieraniu i naciskaniu;
- psa sygnalizującego osoby głuchej i niedosłyszącej, asystującego przez zwracanie jej uwagi na określone dźwięki, a następnie doprowadzenie jej do źródła hałasu;
- psa sygnalizującego atak choroby (np. epilepsji czy schorzeń serca), wyczuwającego nadchodzący atak choroby i ostrzegającego o tym właściciela lub osoby z jego otoczenia bądź reagującego na atak choroby.
Z reguły pies asystujący przekazywany są osobie z niepełnosprawnością przez fundacje, zajmujące się nieodpłatnym przygotowaniem takich zwierząt. Dotyczy to osób niewidomych oraz osób z niepełnosprawnością ruchową. Osoba z niepełnosprawnością starająca się o czworonoga powinna spełnić określone wymagania, stawiane przez daną organizację.
Obecnie Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych finansuje głównie zakup, szkolenie i utrzymanie czworonoga w trakcie szkolenia psów przewodników. Ponadto Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych finansuje wydawanie certyfikatów, na podstawie których osoby z niepełnosprawnością mają prawo wstępu do obiektów użyteczności publicznej wraz z psami asystującymi.
Innym sposobem uzyskania pomocy w sfinansowaniu zakupu bądź wyszkoleniu psa są programy, prowadzone ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych bądź pomoc w ramach tzw. podatkowej ulgi rehabilitacyjnej, która dotyczy wydatków na utrzymanie czy leczenie psa już certyfikowanego.