Istotne informacje o sytuacji Polaków z niepełnosprawnością

Niepełnosprawność jest dziś nie tylko problemem grupy społecznej doświadczającej ograniczeń ruchowych, sensorycznych, psychicznych lub intelektualnych na skutek różnych dysfunkcji. Jest to problem na poziomie społeczeństw. Wpływ ładu społeczno-gospodarczego odgrywa obecnie bardzo istotną rolę w sytuacji osób z niepełnosprawnością. Związany jest on z jakością i stopniem ich uczestnictwa we wszystkich sferach życia. Zdaniem Barbary Gąciarz³, w postrzeganiu niepełnosprawności nastąpiły zmiany polegające na swoistym przejściu od problemu moralnego do społeczno-ekonomicznego i od problemu leczenia do problemu integracji społecznej.

Nie można koncentrować się dziś wyłącznie na likwidacji barier architektonicznych, komunikacyjnych czy cyfrowych. Społeczny model w odniesieniu do osób z niepełnosprawnością, to także ich skuteczna aktywizacja i taka organizacja społeczeństw, która zapobiegać będzie wykluczaniu. Nie chodzi tu, jednak jedynie o zwrot „integracja osób niepełnosprawnych ze społeczeństwem”, ale o pełnię udziału w życiu społecznym, a więc faktyczne uczestnictwo, któremu powinna towarzyszyć partycypacja obywatelska i udział w rynku.

Uczestnictwo w życiu społecznym wiąże się nierozerwalnie z ponoszeniem odpowiedzialności, zarówno zbiorowej, jak i osobistej. Odpowiedzialność jednak powinna łączyć się z dokonywaniem wyboru, a więc także z wolnością. Potrzeba również wsparcia, które tej wolności w żaden sposób nie ograniczy. Potrzebny jest również dialog (także społeczny), który w konkretny sposób przyczyni się do poprawy jakości życia i funkcjonowania osób z niepełnosprawnością, także w przestrzeni polityki na poziomie lokalnym, ogólnokrajowym czy europejskim.

Czy w Polsce nie ma przykładów dobrej praktyki i możemy jedynie z zazdrością patrzeć na rozwiązania funkcjonujące w innych krajach? Na szczęście nie.⁴ Pracodawcy, decydujący się na zatrudnienie osób niepełnosprawnych, (zwłaszcza ci, którzy odważyli się na tworzenie dużych projektów w swoich firmach), zauważają, że ich niepełnosprawni pracownicy są bardziej zaangażowani w pracę, sumienni i odpowiedzialni. Dzięki temu, firmy zyskują stabilnych pracowników, wpływających na wzrost konkurencyjności przedsiębiorstwa. Jednak, ci sami pracodawcy, mają świadomość, że zatrudnienie niepełnosprawnego pracownika to proces, w który angażuje się cała firma. Mają także świadomość, że osobom niepełnosprawnym, trudniej jest utrzymać pracę, przez co bardziej ją szanują, będąc efektywnymi pracownikami.⁵ Trzeba jednak wyraźnie zaznaczyć, że doświadczenia na europejskim i polskim rynku pracy wskazują, że osoby niepełnosprawne, ze względu na brak odpowiednich rozwiązań i osobiste, negatywne doświadczenia, nadal boją się podjęcia pracy.

Niemało jest obecnie przykładów osób z niepełnosprawnością, działających w polityce, czy innych przestrzeniach życia publicznego: posłowie w Polskim Sejmie, Parlamencie Europejskim, artyści, dziennikarze. Zainteresowanie tematyką niepełnosprawności systematycznie wzrasta od lat 70. ubiegłego stulecia. Niepełnosprawność nie jest cechą osoby, czy jej stałym problemem, który musi być leczony. Jest to [pewien] konstrukt, który można zrozumieć w kontekście społecznym i kulturowym.

Postrzeganie osób z niepełnosprawnością wyłącznie w kontekście ograniczeń, przyczynia się do ich wykluczania i wzmacnia przejawy segregacji. Zapobiec temu mogą wszelkie działania, zmierzające do zmiany mentalności społecznej. Dotyczy to wielu obszarów, ponieważ mimo pozytywnych zjawisk, jak chociażby wzrost świadomości społecznej, osoby z niepełnosprawnością nadal są zbyt często traktowane jako te, które wymagają przede wszystkim opieki czy ewentualnie dofinansowania.

Spełnianie wymogów i społecznych oczekiwań, nie może warunkować procesu integracji i społecznego uczestnictwa osób niepełnosprawnych.

Trzeba, przede wszystkim zmienić i dostosować do potrzeb osób z niepełnosprawnością organizację polityki społecznej i zmienić organizację państwa w taki sposób, by instytucje publiczne przestały segregować i stygmatyzować, a zapewniły osobom niepełnosprawnym realizację takich samych praw, jakie mają inni obywatele. Zmierzając w kierunku ujednolicenia definicji niepełnosprawności, trzeba przyjrzeć się temu pojęciu bardziej wnikliwie. Istotne są tu aspekty: medyczny, ekonomiczny, prawny, psychologiczny i społeczny⁶. Ich uwzględnienie może przyczynić się do realnych i mądrze przeprowadzonych zmian na drodze w kierunku rzeczywistej poprawy jakości życia obywateli z niepełnosprawnością.

3. Por. Gąciarz, Kubicki P., Rudnicki S.(2014) System instytucjonalnego wsparcia osób niepełnosprawnych w Polsce-diagnoza dysfunkcji. s. 112-113. W: Polscy niepełnosprawni. Od kompleksowej diagnozy do nowego modelu polityki społecznej. Gąciarz B. Rudnicki S.(red.). Wydawnictwa AGH: Kraków.
4. Por. https://www.prawo.pl/kadry/niepelnosprawny-nie-znaczy-nieefektywny-projekt-zatrudnienia-osob-niepelnosprawnych-w-obszarze-produkcyjnym,272014.html
5. Por. Ibidem.
6. Por. Ibidem. Więcej, na temat społecznego uczestnictwa, także w Żuraw H. (2008): . Udział osób niepełnosprawnych w życiu społecznym,. Warszawa: Wydawnictwo Żak.