Sytuacja osób niepełnosprawnych na rynku pracy, w oparciu o badania i indywidualne doświadczenia pracowników i pracodawców
Liczne badania, odnoszące się do osób z niepełnosprawnością, najczęściej koncentrują się także na wspomnianym powyżej dostępie do edukacji i zatrudnienia. Badania te wskazują, że nadal istnieją bariery w zakresie społecznego uczestnictwa osób z dysfunkcjami. Z badań aktywności ekonomicznej BAEL wynika, że 20,1% pełnosprawnych Polaków ukończyło studia wyższe, podczas gdy w grupie osób niepełnosprawnych jedynie 6,7% to absolwenci wyższych uczelni. Obniżenie kwalifikacji zawodowych to nie jedyne konsekwencje tej sytuacji, ponieważ brak dostępu do edukacji wyższej zaburza proces rehabilitacyjny, znacznie ograniczając osobom niepełnosprawnym możliwość wyrównania różnic w obszarze umiejętności komunikacyjnych, społecznych i zawodowych. Ponadto, w praktyce bardzo często okazuje się, że środowisko akademickie nie zna potrzeb osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności.
Pozytywne zmiany mentalności społecznej, a tym samym zmiana w postrzeganiu osób niepełnosprawnych, stały się w naszym kraju faktem. Poszło za tym szereg dobrych rozwiązań legislacyjnych, pozwalających na realne wsparcie osób niepełnosprawnych zarówno na chronionym, jak i na otwartym rynku pracy. Trzeba jednak zauważyć, że wiele przepisów, nadal bardziej chroni i wspiera pracodawcę, niż niepełnosprawnego pracownika.
Pamiętaj!
Osoba niepełnosprawna ma te same prawa, ale różne możliwości. Szczególne potrzeby są zapisem ustawowym.
W tym miejscu, należy jednak zwrócić uwagę również, że pracodawcy zgłaszają pewne trudności, związane z zatrudnieniem osób niepełnosprawnych. Jedną z głównych przeszkód jest zbiurokratyzowany system, ale także konieczność dostosowania środowiska pracy, obawa przed nadmierną nieobecnością pracownika, a także obawa przed niskimi kwalifikacjami. Część z tych obaw bywa uzasadniona, choć są wśród nich stereotypy. Pracodawca ma prawo wymagać od pracownika wykonania określonych zadań. Ma prawo oczekiwać dyspozycyjności w godzinach pracy. Ma prawo oczekiwać, że pracownik, dopasuje się do funkcjonujących w firmie reguł. Umiejętności społeczne zależą jednak od indywidualnych predyspozycji pracownika, doświadczeń życiowych i kultury osobistej. Podobnie zresztą kształtują się umiejętności społeczne pracodawców czy też liderów. Szczególną rolą pracodawcy, zwłaszcza w odniesieniu do młodych, niedoświadczonych pracowników, może być pomoc w kształtowaniu kompetencji społecznych, niezbędnych tak w codziennym życiu, jak i w pracy. Należy tu szczególnie wymienić umiejętności komunikacji, asertywność, reagowanie na stres i sytuacje trudne, ale także empatię.
Warto dodać, że dla osób niepełnosprawnych w wieku 16 lat i więcej, w 2019 roku sytuacja kształtowała się następująco:
17,1% współczynnik aktywności zawodowej,
16,0% wskaźnik zatrudnienia,
6,5% stopa bezrobocia.
Zatem, w porównaniu z 2018r., współczynnik aktywności zawodowej i wskaźnik zatrudnienia nieznacznie spadły o 0,2 pkt. proc., a stopa bezrobocia pozostała bez zmian. Pracowałam w średniej wielkości firmie. Ale tworzyliśmy zespół. Dużo się tam nauczyłam. I dużo dowiedziałam się o sobie. Nauczyłam się też mówić o swoich potrzebach. Szef z nami rozmawiał (Monika, 28 lat). Ważne, by organizacja, zatrudniająca osoby niepełnosprawne była jak kuźnia talentów. To dlatego, że w przypadku niepełnosprawności często występuje tak zwany mechanizm kompensacji, dzięki któremu pracownik może być w jakimś zadaniu niezastąpiony. Widać to na przykładzie osób niewidomych, które przez brak wzroku mają wyostrzone inne zmysły. To od pracodawcy zależy, jak tę sytuację wykorzysta.
- BAEL 2009-2014 Podaję za: http://www.niepelnosprawni.gov.pl/p,78,dane-demograficzne – stan z dnia 20.05. 2020. Oraz: :BAEL 2019. Op. cit. Także: B. Szczupał, Marginalizacja młodzieży niepełnosprawnej w procesie edukacji i zatrudnienia, [w:]Edukacja bez granic – mimo barier. Przestrzeń tworzenia, red. P. Bury, D. Czajkowski-Ziobrowski.
- Por.https://www.lublin.eu/gfx/lublin/userfiles/_public/mieszkancy/on_lublin/niepelnosprawni_w_lublinie/wydawnictwa/vademecum/ii.i.2_obawy_zwiazane_z_zatrudnianiem_osob_niepelnosprawnych.pdf
- Por. BAEL 2019. Op. cit..
- Por. Jurga L. (2009) Umiejętności życiowe w procesie aktywizacji młodzieży z niepełnosprawnością ruchową W: Poradnictwo zawodowe dla osób niepełnosprawnych. Wolan- Nowakowska M. (red.) Kraków. Wydawnictwo Akapit. s. 57 –65.
- Wywiad , przeprowadzony przez autorkę 22.05.2020.